Ngôn ngữ là “chiếc cầu nối” giúp trẻ thể hiện cảm xúc và kết nối với thế giới. Khi trẻ nói ít, phản ứng chậm hoặc không giao tiếp bằng lời, đó có thể là dấu hiệu của trẻ chậm nói – cần được phát hiện và can thiệp sớm.
Trung tâm Giáo dục Đặc biệt Tia Nắng chuyên về giáo dục và trị liệu cho trẻ có nhu cầu đặc biệt như tự kỷ, tăng động, rối loạn ngôn ngữ, chậm phát triển trí tuệ… Hãy cùng Tia Nắng tìm hiểu dấu hiệu, nguyên nhân và cách hỗ trợ trẻ chậm nói hiệu quả nhé!
Trẻ chậm nói là gì?
Trẻ chậm nói là tình trạng trẻ không phát triển ngôn ngữ (về từ vựng, cách diễn đạt, nói rõ ràng) đúng theo mốc phát triển thông thường cho lứa tuổi. Ví dụ: ở 2 tuổi, trẻ chưa nói được câu 2–3 từ, hoặc 3 tuổi vẫn hầu như không nói được hoặc nói rất ít và khó hiểu đối với người ngoài. Trường hợp này không phải lúc nào cũng là dấu hiệu nghiêm trọng, nhưng nếu không được phát hiện và hỗ trợ kịp thời, trẻ có thể gặp khó khăn trong giao tiếp, học tập và hòa nhập xã hội sau này.
Dấu hiệu nhận biết trẻ chậm nói
Dưới đây là những dấu hiệu điển hình mà phụ huynh có thể quan sát:
-
Trẻ nói rất ít từ hoặc không nói được từ rõ ràng trong khi trẻ cùng tuổi đã nói được vài từ trở lên.
-
Trẻ không hiểu hoặc rất ít hiểu được yêu cầu đơn giản (ví dụ: “mang cho mẹ cái bút”).
-
Ít hoặc không tương tác giao tiếp bằng mắt, ít phản hồi khi người khác nói chuyện với bé.
-
Khi trẻ muốn gì, thường dùng hành vi (vẫy tay, chỉ, la hét) thay vì dùng lời nói để diễn đạt.
-
Trẻ khó nối từ thành câu đơn giản, hay lặp lại hoặc ngắt quãng khi nói.
-
Nếu trẻ đã từng nói rồi lại bị mất ngôn ngữ (hiện tượng này cần lưu ý kỹ), hoặc ngôn ngữ có biểu hiện kỳ lạ, khó hiểu.
Nguyên nhân thường gặp
Trẻ bị chậm nói có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, riêng hoặc kết hợp:
-
Thiếu kích thích ngôn ngữ từ môi trường
Trẻ ít được nói chuyện, trò chuyện hoặc đọc sách với người lớn, thiếu giao tiếp từ bố mẹ – điều này hạn chế khả năng phát triển ngôn ngữ. -
Vấn đề thính giác / nghe kém
Nếu trẻ không nghe rõ âm thanh hoặc có vấn đề tai giữa, tai trong – trẻ không tiếp thu được âm thanh chính xác để bắt chước phát âm. -
Khuyết tật thần kinh / tổn thương phát triển
Có thể do tổn thương não, chậm phát triển hệ thần kinh trung ương, rối loạn chức năng vùng ngôn ngữ trong não. -
Rối loạn ngôn ngữ bẩm sinh / di truyền
Một số trẻ bị rối loạn phát âm, rối loạn ngôn ngữ do yếu tố gen di truyền hoặc bẩm sinh. -
Các rối loạn phát triển khác kèm theo
Trẻ chậm nói đôi khi là biểu hiện của rối loạn phổ tự kỷ, tăng động giảm chú ý (ADHD), hoặc các rối loạn phát triển khác.
Cách can thiệp và hỗ trợ
Việc can thiệp sớm là rất quan trọng để trẻ phát triển ngôn ngữ đầy đủ hơn. Dưới đây là các biện pháp hiệu quả:
• Đánh giá & chẩn đoán chuyên sâu: Trước hết cần đưa trẻ đến các trung tâm, chuyên gia để đánh giá thính lực, chức năng ngôn ngữ, các rối loạn đi kèm. Trung tâm như Tia Nắng có dịch vụ đánh giá, kiểm tra và can thiệp sớm cho trẻ chậm nói.
• Liệu pháp ngôn ngữ (Speech Therapy): Làm việc với chuyên gia ngôn ngữ để luyện phát âm, nối từ, xây dựng vốn từ vựng, mở rộng các câu đơn giản. Tập luyện hàng ngày với bài tập nhỏ dễ tiếp thu.
• Tạo môi trường ngôn ngữ phong phú tại nhà:
- Trò chuyện thường xuyên, kể chuyện, đặt câu hỏi đơn giản cho trẻ trả lời, kể chuyện hình ảnh.
- Đọc sách tranh kể chuyện cho trẻ nghe mỗi ngày.
- Khuyến khích trẻ diễn đạt nhu cầu bằng lời, không dùng la hét hoặc chỉ tay là chính.
- Sử dụng hình ảnh, thẻ từ, biểu tượng để hỗ trợ giao tiếp nếu trẻ khó nói bằng lời.
• Tham gia can thiệp sớm tại trung tâm / lớp hỗ trợ: Nếu trẻ cần hỗ trợ chuyên sâu hơn, có thể tham gia các lớp trị liệu tại trung tâm như Tia Nắng – nơi có giáo viên chuyên ngành, chương trình cá nhân hóa cho từng trẻ.
• Kiên trì và liên tục theo dõi: Việc can thiệp cần thời gian, thường là nhiều tháng đến vài năm. Gia đình cần kiên trì, phối hợp với chuyên gia để theo dõi tiến bộ và điều chỉnh chương trình nếu cần.
• Hỗ trợ từ gia đình và môi trường xung quanh:
- Người thân, giáo viên nên hiểu biết và kiên nhẫn hỗ trợ trẻ giao tiếp.
- Tránh áp lực, cười động viên khi trẻ cố nói, không bắt trẻ nói quá mức căng thẳng.
- Tạo cơ hội để trẻ giao tiếp với người khác (anh chị, bạn bè), nhằm thực hành tiếng nói trong thực tế.
Trẻ chậm nói không phải là điều quá đáng lo, nhưng sự chủ quan hoặc can thiệp muộn có thể làm lỡ “giai đoạn vàng” phát triển ngôn ngữ của trẻ.
Vì vậy, phụ huynh hãy quan sát, lắng nghe và hành động sớm – đưa trẻ đến các trung tâm chuyên biệt như Tia Nắng để được đánh giá, trị liệu và đồng hành đúng hướng. Tại Trung tâm Giáo dục Đặc biệt Tia Nắng, chúng tôi tin rằng: “Mỗi đứa trẻ đều có ánh sáng riêng. Khi được thấu hiểu và dẫn dắt bằng yêu thương, con sẽ tự tin tỏa sáng theo cách đặc biệt nhất của mình.”