Giác quan là chiếc cầu nối đầu tiên giúp trẻ tiếp nhận thế giới xung quanh. Thông qua quá trình phát triển cảm giác ở trẻ, não bộ học cách xử lý thông tin, hình thành nhận thức, cảm xúc, vận động và hành vi. Tuy nhiên, không phải phụ huynh nào cũng hiểu đúng và đủ về vai trò của giác quan, dẫn đến việc bỏ sót những dấu hiệu quan trọng trong quá trình phát triển của con. Hiểu đúng về giác quan và cách trẻ xử lý cảm giác chính là chìa khóa giúp cha mẹ nuôi dạy trẻ hiệu quả hơn, đồng thời hỗ trợ sớm những trẻ gặp khó khăn về cảm giác. Hãy cùng Tia nắng tìm hiểu trong bài viết này.
Giác quan là gì và vai trò của giác quan trong phát triển cảm giác ở trẻ
Giác quan là hệ thống giúp trẻ tiếp nhận – xử lý – phản hồi với các kích thích từ môi trường. Bên cạnh 5 giác quan quen thuộc (thị giác, thính giác, xúc giác, vị giác, khứu giác), trẻ còn có hai giác quan quan trọng khác:
-
Giác quan tiền đình: giúp trẻ giữ thăng bằng, định hướng trong không gian
-
Giác quan bản thể: giúp trẻ cảm nhận vị trí cơ thể và điều chỉnh lực vận động
Trong giai đoạn đầu đời, phát triển cảm giác ở trẻ diễn ra liên tục thông qua vận động, chơi đùa và trải nghiệm. Trẻ càng được tiếp xúc đa dạng với môi trường, hệ giác quan càng hoạt động hài hòa, giúp trẻ:
-
Tập trung tốt hơn
-
Điều chỉnh cảm xúc hiệu quả
-
Phát triển vận động thô – tinh
-
Hình thành kỹ năng học tập và giao tiếp xã hội
Rối loạn giác quan Khi phát triển cảm giác ở trẻ không diễn ra cân bằng
Không ít trẻ gặp phải tình trạng rối loạn xử lý cảm giác, nhưng dễ bị hiểu nhầm là “khó nuôi”, “quá nhạy cảm” hay “bướng bỉnh”. Một số dấu hiệu thường gặp gồm:
-
Trẻ quá nhạy cảm với âm thanh, ánh sáng, mùi hoặc chạm
-
Không thích bị bẩn, sợ cắt tóc, sợ chạm vào cát, nước
-
Thường xuyên chạy nhảy, leo trèo nguy hiểm hoặc va chạm mạnh
-
Khó ngồi yên, khó tập trung, dễ mất kiểm soát cảm xúc
Những biểu hiện này cho thấy quá trình phát triển cảm giác ở trẻ đang mất cân bằng. Nếu không được hỗ trợ kịp thời, trẻ có thể gặp khó khăn về ngôn ngữ, hành vi, học tập và tương tác xã hội, đặc biệt thường xuất hiện ở trẻ tự kỷ, trẻ ADHD, hoặc trẻ chậm phát triển.
Hỗ trợ phát triển cảm giác ở trẻ đúng cách vai trò của can thiệp sớm
Điều quan trọng cần nhớ là giác quan có thể được huấn luyện và điều chỉnh nếu trẻ được can thiệp đúng phương pháp và đúng thời điểm.
Tại Trung tâm Tia Nắng, chương trình phát triển cảm giác cho trẻ được xây dựng dựa trên:
-
Đánh giá cá nhân hóa từng trẻ
-
Can thiệp theo kế hoạch giáo dục cá nhân (IEP)
-
Kết hợp vận động, trò chơi giác quan, trị liệu cảm giác và hoạt động nhóm
Thông qua các hoạt động này, trẻ học cách:
-
Thích nghi với các kích thích từ môi trường
-
Điều hòa cảm xúc và hành vi
-
Cải thiện khả năng tập trung, giao tiếp và học tập
Quan trọng hơn, phụ huynh được hướng dẫn cách đồng hành cùng con tại nhà, giúp duy trì hiệu quả can thiệp và tạo môi trường phát triển tích cực cho trẻ mỗi ngày.
xem thêm”Vai Trò Của Phụ Huynh Và Giáo Viên Khi Đồng Hành Cùng Trẻ ADHD“.
Giác quan và phát triển cảm giác ở trẻ là nền tảng quan trọng cho sự phát triển toàn diện. Khi cha mẹ hiểu đúng, quan sát kỹ và hỗ trợ kịp thời, trẻ sẽ có nhiều cơ hội vượt qua khó khăn, phát triển khả năng và tự tin hòa nhập cuộc sống. Tia Nắng tin rằng, mỗi đứa trẻ đều có tiềm năng riêng. Việc chúng ta cần làm là lắng nghe – thấu hiểu – và đồng hành đúng cách, để giúp con phát triển hài hòa cả về cảm giác, cảm xúc và trí tuệ.