Bạn có bao giờ thắc mắc tại sao 1 số trẻ lại la hét, bịt tai khi nghe thấy âm thanh lớn? Tại sao có trẻ lại liên tục chạy nhảy và bị va đập vào đồ vật? Những hành vi tưởng chừng khó hiểu này thường bắt nguồn từ 1 nguyên nhân sâu xa đó là sự rối loạn điều hòa cảm giác. Hôm nay Tia Nắng sẽ giúp các bậc phụ huynh giải mã về thuật ngữ điều hòa cảm giác này, để có thêm 1 chìa khóa mở ra cánh cửa phát triển toàn diện cho trẻ.
Điều hòa cảm giác là gì?
Nếu xem não bộ là 1 kiến trúc sư tài ba, thì điều hòa cảm giác chính là quá trình của vị kiến trúc sư thiết kế và kiến tạo nên thế giới trải nghiệm cho mỗi đứa trẻ. Công trình ấy được xây dựng từ những viên gạch thông tin thu nhận từ 7 giác quan. Bên cạnh 5 giác quan quen thuộc (thính giác, thị giác, khứu giác, vị giác, xúc giác), điều hòa cảm giác còn vận hành dựa trên 2 hệ thống thầm lặng nhưng giữ vai trò then chốt đó là:
- Hệ tiền đình: Đây được xem là la bàn giúp cơ thể cảm nhận sự thăng bằng, chuyển động và vị trí của đầu trong không gian. Nó giúp trẻ ngồi vững, không chóng mặt và có khả năng phối hợp giữa tay và mắt.
- Hệ cảm thụ bản thể: Bản đồ cơ thể bên trong, giúp trẻ cảm nhận được vị trí, cử động của tay chân mà không cần nhìn. Nhờ nó, trẻ biết cách ước lượng lực để cầm bút hoặc bước cầu thang mà không bị vấp.
Khi nào trẻ cần can thiệp điều hòa cảm giác?
1. Đối với trẻ quá nhạy cảm (Phòng vệ cảm giác):
Những đứa trẻ quá nhạy cảm là lúc các bậc phụ huynh cần can thiệp điều hòa cảm giác cho chúng, bởi lúc ấy chúng giống như 1 bông hoa không thể chịu nổi những cơn gió nhẹ. Hệ thần kinh của các bé phản ứng thái quá với các kích thích thông thường:
- Thính giác: Bịt tai, sợ hãi, bực bội với những âm thanh như máy hút bụi, máy sấy tóc, nhạc lớn, hoặc trong môi trường ồn ào.
- Xúc giác: Khó chịu khi được ôm ấp, ghét cắt tóc/móng tay, rất kén chọn vải quần áo (chỉ mặc đồ mềm, cắt nhãn), không thích cảm giác dính tay (sơn, keo, cát).
- Thị giác: Nheo mắt, che mắt, dễ bị phân tâm bởi ánh sáng hoặc các vật chuyển động.
- Vị giác/Khứu giác: Kén ăn cực độ, chỉ ăn một số mùi vị/ kết cấu nhất định; nhạy cảm với mùi lạ.
2. Đối với trẻ kém nhạy cảm (Tìm kiếm cảm giác):
Lúc này các bé giống như 1 miếng bọt biển khô, luôn tìm cách thấm hút thật nhiều cảm giác để cảm nhận được sự tồn tại của cơ thể mình:
- Vận động: Luôn trong trạng thái vận động, thích chạy nhảy, xoay tròn hoặc leo trèo mà không có dấu hiệu chóng mặt.
- Cảm thụ bản thể: Thích va đập mạnh vào người hay đồ vật, thích được ôm chặt nhưng không biết điều chỉnh lực (cầm bút ấn rất mạnh, làm vỡ đồ chơi).
- Tiền đình: Thích các trò chơi mạo hiểm, bấu víu, treo người ngược.
- Xúc giác: Thích sờ mó mọi thứ, không nhận thức được vết bẩn trên mặt hoặc ngưỡng đau cao.
Nếu những dấu hiệu này ảnh hưởng đáng kể đến sinh hoạt, học tập và các mối quan hệ của trẻ, các bậc phụ huynh nên tìm đến các chuyên gia trị liệu điều hòa cảm giác để được đánh giá và can thiệp ngay.
>>Xem thêm:“Liệu Tâm Vận Động Có Là Phương Pháp Vàng Trong Giáo Dục Và Can Thiệp Cho Trẻ Em?”
Mối liên hệ giữa điều hòa cảm giác và hành vi
Mối liên hệ giữa cảm giác và hành vi là mối liên hệ nhân quả không thể tách rời. Hành vi chỉ là phần nổi của tảng băng chìm, còn những trải nghiệm cảm giác hỗn độn bên trong mới là phần chìm khổng lồ.
Chẳng hạn như 1 đứa trẻ đẩy bạn không hẳn vì muốn bắt nạt. Đó có thể là cách trẻ hỏi về hệ cảm thụ bản thể của mình: “Tay mình đang ở đâu và cần dùng lực bao nhiêu?” Một đứa trẻ la hét, bịt tai trong giờ học nhạc không phải vì trẻ hư mà đó là 1 phản ứng sinh tồn của bé, vì hệ thính giác của trẻ quá nhạy, tiếng nhạc với trẻ giống như 1 âm thanh chói gắt và không thể chịu đựng nổi.
Cũng có thể 1 đứa trẻ không thể ngồi yên trong lớp không phải vì bé không nghe lời mà đó có thể là cách hệ tiền đình đói khát của con đang ra tín hiệu: ”Hãy cho ta chuyển động, nếu không ta sẽ tắt nguồn”
Khi chúng ta cùng nhau nhìn nhận hành vi thách thức như 1 thông điệp cảm giác thay vì 1 sự cố ý, các bậc phụ huynh sẽ chuyển từ thái độ trừng phạt sang sự đồng cảm và hỗ trợ. Liệu pháp điều hòa cảm giác giúp chúng ta giải mã những thông điệp ấy để cung cấp cho trẻ những bữa ăn cảm giác phù hợp để nuôi dưỡng hệ thần kinh. Từ đó các bé có thể giảm thiểu các hành vi tiêu cực từ gốc rễ.
Nếu trẻ có những dấu hiệu trên nhưng bạn đang khó khăn để xoa dịu những hành vi bề nổi ấy thì hãy liên hệ ngay với Tia Nắng. Để cùng nhau xây dựng cho trẻ 1 nền tảng cảm xúc vững chắc, để trẻ cảm thấy an toàn, tự tin và sẵn sàng khám phá thế giới.