Hiện nay, rối loạn phổ tự kỷ (Autism Spectrum Disorder – ASD) ngày càng được nhiều phụ huynh quan tâm. Đây là một rối loạn phát triển thần kinh ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp, tương tác xã hội và hành vi. Việc hiểu đúng, phát hiện sớm và can thiệp đúng hướng sẽ giúp trẻ rối loạn phổ tự kỷ tự tin hòa nhập, phát huy tối đa tiềm năng của bản thân.
1. Rối loạn phổ tự kỷ là gì?
Rối loạn phổ tự kỷ là rối loạn phát triển thần kinh xuất hiện sớm ở trẻ, đặc trưng bởi khó khăn trong giao tiếp, tương tác xã hội và hành vi lặp lại. Từ “phổ” thể hiện rằng rối loạn phổ tự kỷ có mức độ biểu hiện rất đa dạng — từ nhẹ, trung bình đến nặng.
Theo tiêu chuẩn DSM-5, chẩn đoán rối loạn phổ tự kỷ dựa vào hai nhóm tiêu chí chính:
Khiếm khuyết trong giao tiếp, tương tác xã hội (ví dụ: ít giao tiếp bằng mắt, không chia sẻ cảm xúc, khó thiết lập mối quan hệ).
Hành vi và sở thích mang tính lặp lại, hạn chế (như xoay đồ vật, thích theo thói quen, phản ứng quá mức với âm thanh hoặc ánh sáng).
Hiện nay, trẻ rối loạn phổ tự kỷ không còn được chia thành các thể riêng biệt như “Asperger” hay “PDD-NOS”, mà được đánh giá theo mức độ hỗ trợ cần thiết: nhẹ, trung bình hoặc nặng.
- >> Xem thêm: Tâm vận động và Điều hòa Giác Quan – Giải pháp hỗ trợ trẻ phát triển toàn diện tại Trung tâm Tia Nắng
2. Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây rối loạn phổ tự kỷ
Dù chưa có nguyên nhân duy nhất, các nghiên cứu cho thấy rối loạn phổ tự kỷ là kết quả của sự kết hợp giữa yếu tố di truyền và môi trường:
Di truyền: Gia đình có người mắc rối loạn phổ tự kỷ thì nguy cơ cao hơn. Một số gen liên quan đến kết nối và phát triển não bộ đã được phát hiện.
Yếu tố trước sinh: Mẹ mang thai lớn tuổi, nhiễm trùng trong thai kỳ, tiếp xúc hóa chất hoặc thiếu dinh dưỡng là những yếu tố nguy cơ.
Yếu tố sinh học: Một số trẻ có bất thường trong cấu trúc não dẫn đến khó khăn trong xử lý cảm giác và giao tiếp.
Quan trọng: vaccine không gây tự kỷ, và rối loạn phổ tự kỷ không phải do lỗi nuôi dạy của cha mẹ. Đây là một rối loạn sinh học cần được hiểu và can thiệp khoa học, không phải sự “bất thường” hay “cứng đầu” của trẻ.
3. Dấu hiệu nhận biết sớm rối loạn phổ tự kỷ
Phát hiện sớm rối loạn phổ tự kỷ giúp tăng hiệu quả can thiệp. Cha mẹ nên chú ý nếu trẻ có các dấu hiệu tự kỷ sớm sau (từ 12–24 tháng tuổi):
- Không quay đầu khi gọi tên, ít giao tiếp bằng mắt.
- Không chỉ tay, không chia sẻ cảm xúc hoặc đồ vật với người khác.
- Chậm nói hoặc mất ngôn ngữ đã có.
- Hành vi lặp lại như xoay tròn, sắp đồ theo trật tự cố định.
- Quá nhạy cảm với âm thanh, ánh sáng hoặc mùi.
- Ít chơi giả vờ, không hứng thú với bạn bè cùng tuổi.
Nếu trẻ có từ 2–3 biểu hiện, phụ huynh nên đưa trẻ sàng lọc phát triển bằng công cụ như M-CHAT. Phát hiện sớm rối loạn phổ tự kỷ trong “giai đoạn vàng” (trước 5 tuổi) giúp trẻ phát triển giao tiếp, cảm xúc và nhận thức tốt hơn.
>> Xem thêm: Lớp nhóm hòa nhập và can thiệp 1:1 trong trị liệu ngôn ngữ trẻ em
4. Phương pháp can thiệp và hỗ trợ trẻ rối loạn phổ tự kỷ
Không có “thuốc chữa khỏi” rối loạn phổ tự kỷ, nhưng can thiệp sớm và đúng hướng giúp cải thiện rõ rệt khả năng giao tiếp và hòa nhập xã hội.
Một số phương pháp phổ biến trong can thiệp rối loạn phổ tự kỷ:
- ABA (Applied Behavior Analysis): Phân tích hành vi ứng dụng, dạy kỹ năng mới, giảm hành vi không phù hợp.
- ESDM (Early Start Denver Model): Kết hợp hành vi và phát triển, khuyến khích trẻ học qua chơi.
- Trị liệu ngôn ngữ cho trẻ tự kỷ: Giúp trẻ hiểu và sử dụng lời nói, giao tiếp phi ngôn ngữ.
- Trị liệu cảm giác và nghề (OT): Hỗ trợ điều chỉnh cảm giác, phát triển kỹ năng tự lập.
- Giáo dục đặc biệt và trị liệu nhóm: Tăng kỹ năng xã hội, khả năng tương tác và chuẩn bị hòa nhập trường học.
Phụ huynh đóng vai trò quan trọng trong can thiệp tại nhà cho trẻ rối loạn phổ tự kỷ. Việc trò chuyện, chơi cùng, tạo thói quen tích cực hằng ngày giúp củng cố kỹ năng mà trẻ học được trong trung tâm trị liệu.
Ngoài ra, môi trường ổn định, lịch trình rõ ràng và khích lệ tích cực sẽ giúp trẻ rối loạn phổ tự kỷ tự tin, giảm lo âu và tiến bộ bền vững hơn.
5. Giúp trẻ rối loạn phổ tự kỷ tự tin hòa nhập cộng đồng
Mục tiêu của mọi quá trình can thiệp rối loạn phổ tự kỷ là giúp trẻ tự tin hòa nhập, không phải “xóa bỏ” sự khác biệt. Mỗi tiến bộ – dù nhỏ như giao tiếp bằng mắt, tự nói lời chào hay tự chăm sóc bản thân – đều là bước tiến lớn của cả gia đình.
Xã hội ngày nay ngày càng thấu hiểu và hỗ trợ trẻ rối loạn phổ tự kỷ. Khi cha mẹ có kiến thức và đồng hành đúng cách, trẻ có thể phát triển theo nhịp riêng, trở thành phiên bản tốt nhất của chính mình.